Gehoord, gezien en beleefd in de Drommedaris in Enkhuizen het concert op 26 april 2024 gegeven voor de Muziekkring Enkhuizen en Omstreken door het Animato Strijkkwartet, met als leden: Inga Vaga Gaustad en Tim Brackman, viool, Elisa Karen Tavenier, altviool en Pieter de Koe, cello.
Weer een veelbelovend concertoptreden voor Muziekkring Enkhuizen, nu van vier jonge bevlogen musici met een bijzonder programma voor ons: Britten, Grieg en Van Beethoven. Het was weer goed toeven in de intieme ambiance van de Drom. De voorzitter heette ons welkom en opende het concert op de haar eigen vrolijke en deskundige wijze. De palmares van de leden werden ruimschoots gedeeld met het publiek en aardige bijzonderheid: de tweede violiste en de altiste zijn van Noorse origine. De Buurtvereniging heeft een feestje en de voorste rij wordt door hen ingenomen.
Edward Benjamin Britten (1913-1976), componist, dirigent en pianist. Zijn vader was tandarts, hij was een jong talent en studeerde aan de Royal College of Music in Londen en bij componist Frank Bridge. Britten schreef 15 opera’s waaronder Peter Grimes uit 1945 de bekendste is. Hij componeerde graag voor kinderen en amateurs.
De Rhapsodie voor Strijkkwartet is een jeugdwerk in een vrije vorm. Het dansante karakter doet wel denken aan Ravels La Valse uit 1929, waaruit Britten inspiratie putte, maar minder schrijnend en minder grillig. Een smachtend begin overgaand in stevig gestrijk. De ernstige gezichten der spelers verraden intense aandacht en betrokkenheid. Dansante klanken vullen de bovenzaal van de Dromzaal met hun tere en afwisselend stevige streken. De jonge Grieg was goed op dreef toen hij dit schreef. Zacht, geheimzinnig, pizzicati van de cello, uitbundig, dan weer ingetogen, opgewonden a.h.w. en verder diminuendi. Zeer snelle loopjes. Het spel valt soms bijna stil om dan via de eerste viool een ontroerende melodie te ontwikkelen die door de anderen wordt ondersteund en overgenomen. Men speelt geconcentreerd. Een pauzetje, opnieuw zachte inzetten, perfecte timing, gedragen spel, uitstervende klanken als slot. Na het applaus neemt Tim Brackman het woord, blikt terug op Britten, verbindt de Noorse componist Grieg met de Noorse altiste Elisa Karen Tavenier en violiste Inge Vaga Gaustad. Dan kijkt hij vooruit naar componist Grieg. Tim memoreert ook nog het optreden van het Kwartet op het Koningsconcert in Emmen, dat eerder werd uitgevoerd en opgenomen en op Koningsdag wordt uitgezonden! Een hele eer lijkt me zo toe.
Edvard Hagerup Grieg (1843-1907) de briljante Noorse componist, pianist en dirigent. Zijn voorouders waren Schots van origine (Greig) en zijn grootvader, koopman in Aberdeen, vestigde zich in Bergen in 1746. Edvard had muzikale ouders, broers en zussen. In 1858 vertrok hij als 15 jarige naar het Conservatorium in Leipzig, op aandringen van sterviolist Ole Bull. Van beiden staat een standbeeld in Bergen. Hij krijgt een longaandoening die hem zijn hele leven parten zal spelen. In 1870 onderneemt hij een reis naar Liszt die dan in Rome verblijft. In 1874 verschijnt zijn toneelmuziek bij Ibsens drama Peer Gynt. Van deze muziek maakt hij in 1888 en 1891 twee orkestsuites die tot zijn bekendste werk gaan horen. Grieg schreef veel pianomuziek en natuurlijk zijn pianoconcert opus 16 dat zeer in de smaak viel bij klavierleeuw Liszt. Hans von Bülow (Duits componist en dirigent) noemde hem de ‘Chopin van het Noorden’. Edvard en zijn vrouw Nina (bekend sopraan en pianiste, ze overleed in 1935) zijn gecremeerd en hun as ligt in de rots bij hun woning Troldhaugen in Bergen.
Strijkkwartet in g kl.t., opus 27. Geschreven in 1877/78, waarover hij aan een vriend schreef: “Het is niet de bedoeling om trivialiteiten op de markt te brengen.”
I. Poco andantino. Unisono introductie van het thema met donkere ondertonen, maar een vrolijke voortzetting ervan met dwingende ritmes. Zeer enthousiaste, en krachtige voortzetting van het thema. Lieflijk, dansant, geïnspireerde vertolking, scherp; de emotionele muziek met de vele stemmingswisselingen zijn apart: de romantiek evident aanwezig. Fraaie solootjes van alt en cello: Molto agitato! Je ziet de skiërs in duizelingwekkende vaart de steile berghellingen afsuizen en veilig beneden gekomen is daar de ontspanning. Nieuwe ontwikkelingen komen voorbij, een virtuoze eerste viool, breeduit gestreken waarna de cello het voortouw neemt. Een krachtig slot. Na een korte stempauze klinkt II. Romanze Andante. Een zoet en zacht zeer zangerig begin (cello) in volksliedachtige stijl. Een dans die allengs spannender wordt, snel spel, motiefjes die men van elkaar overneemt. Opnieuw dansvormen, de musici zwieren op de maat mee. Af en toe abrupt afbreken. Een ijle eerste viool zacht ondersteund door de anderen, een muisstil einde. III. Intermezzo. Allegro, molto marcato. (= met nadruk). Een haast heldhaftige start, een vrolijk geheel, ze hebben er duidelijk lol in zo geanimeerd spelen ze. Zo golven de melodieën vanaf het podium de zaal in, de aandachtige luisteraars verblijdend met deze verrukkelijke muziek. Je ziet de dansers in folkloregewaad gestoken hun hupse bewegingen maken, alleen, in paren, met zijn allen. De eerste violiste zit op het puntje van haar stoel en wij ook! Een open doekje als dank…IV. Finale Lento-Presto al Saltarello. Een bedachtzaam begin en dan barst de Saltarello los! Een spannend gebeuren dat laatste deel waar bijna allerhande stemmingen op ons losgelaten worden. Uitbundigheid, ingetogenheid, brede golfbewegingen, staccati, romantische verlangens, hartstochten die de vrije loop krijgen. Een ongelooflijk scala aan emoties weerklinken in deze ruimte. Het is een groot genot hen te zien en vooral ook te horen spelen. Een bruisend en heftig slot! Na grote bijval weer een inleidend woord van Tim Brackman over Beethovens late kwartet opus 132. Gekenmerkt door grootse gedachten voor de wereld en voor het Kwartet magisch om te spelen.
Ludwig van Beethoven (1770-1827) , componist, pianist, dirigent. Zijn voorouders kwamen uit de omgeving van Luik. Hij doorleefde een gecompliceerde jeugd hetgeen resulteerde in een gecompliceerd karakter. Toen hij 11 jaar was speelde hij Bachs Wohltemperirte Clavier uit het hoofd. Hij trad toen ook op voor Stadhouder Willem de V in Den Haag, Mozart achternagaand. Zijn eerste pianoconcert schreef hij in 1784. Zijn lessen bij Mozart in Wenen mislukten omdat Ludwigs moeder plotseling overleed. Zijn lessen bij Haydn waren ook al geen succes omdat Haydn Beethovens talenten onderschatte en bovendien de jongeman een onbehouwen vlegel wasin zijn ogen. Beginnende doofheid vanaf 1796, hij was volledig doof in 1819. Zijn amoureuze pogingen mislukten voortdurend, tot zijn grote verdriet. Het voogdijschap over zijn neef Karl heeft hem alleen maar kop- en geldzorgen opgeleverd. Hij overleed in 1827, na verslechterende gezondheid en zijn dood werd ingeluid door storm, bliksemschichten en donderslagen. Zijn werken vormen een monument in de muziekgeschiedenis.
Strijkkwartet nr. 15 opus 132. Er zijn VIJF delen:
I. Assai sostenuto- Allegro in a kl.t. Hier legt Beethoven in de eerste maten de kiemcel bloot van het hele stuk: een zeer gedragen begin. Het muzikale gedachtegoed komt schitterend tot wasdom. De melodieën stromen de zaal in en bereiken de zintuigen der verraste toeschouwers: zo rijk, zo melodieus, zo gedragen, zo sterk zijn ze. De hoorders zijn in diepe aandacht verzonken, drinken als het ware Beethovens klankwereld in, die zuiverend werkt, helend. Soms verontrustend, soms troostend, maar steeds vreugdevol ons omarmend. Opmerkelijk hoe de musici het vibrato hanteren, uiterst geserreerd en bescheiden. Een jubelend slot.
II. Allegro ma non tanto in A gr.t. De eerste noten unisono, dan waaieren de stemmen uiteen tot ze elkaar weer vinden in de gemeenschap van dit allegro. Dit is niet alleen maar muziek dit zijn niet alleen maar klanken die samenvloeien en mooi klinken, maar waaruit een diepere werkelijkheid uit opstijgt die vergezichten van een goede wereld aan ons openbaart. IJlheid en lichtheid ontrollen zich, pittig ondersteund door een sterk ritme. De intense aandacht en het speelgenot spat van dit ensemble af. Stuk voor stuk bevlogen spelend vormen ze een hechte eenheid en een positief beeld voor een goede toekomst. Een ingetogen slot.. De leden van het Kwartet bereiden zich voor op het derde deel, door even in gedachten te zijn en zich te concentreren op wat komen gaat.
III. Heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit in den Lydischen Tonart. Molto Adagio-Andante in F-Lydisch, kerktoonsoort. Zulk fragiel spel, zulke doorleefde tonen hoort men zelden, zo gefocust speelt men, zo diep doordrongen van de ernst en de dankbaarheid om dit stuk tot klinken te mogen brengen, bijna sacraal. Deze muziek dringt diep door in de gewelven van het gemoed, van het hart. Aan het “Mit innigster Empfindung”, dat de componist dit deel meegaf weet het Animato voortreffelijk inhoud te geven. Een voortmeanderende stroom vioolklanken die ons telkens kleinere en grotere vergezichten op het begrip dankbaarheid laat horen, af en toe onderbroken door frisse en opgewektere passages die dan weer terugkeren in de dankbare hoofdstroom. Hoewel Beethoven gerekend wordt tot de Weense klassieken zouden Mozart en Haydn dit deel nooit geschreven kunnen hebben omdat het strijdig is met de klassieke evenwichtigheid van de harmonische en beginselen van deze stijl. Het zeer knap hoe het Animato Kwartet de spanningsbogen in dit lange en langzame deel weet vast te houden, een niet geringe prestatie. Het is bijzonder hoe deze jonge spelers erin slagen deze diepgewortelde muziek zo te kunnen vertolken. Momenten van bezinning, van inkeer, zonder vibrato gespeeld. Machtig mooi, ontroerend, af en toe van bijna onaardse schoonheid, speelt men bijna fluisterend en verstild. Ze gaan helemaal op in hun spel, fascinerend. Ik pink een traan weg. Een adembenemend slot. Het er opvolgende
IV. Alla Marcia, assai vivace in A gr.t. gaat er in vloeiende en enthousiaste bewegingen mee verder en brengt ons hoorders aangename gedachten. Heerlijk begeesterd gespeeld! Gaat over in
V. Allegro Apppassionato in A.Gr.t. Alles eindigt in jubelen en juichen…
Een onwaarschijnlijk mooie avond is ten einde. Een woord van waardering voor het Kwartet en voor het bestuur dat deze avond mogelijk maakte. Op naar het volgende ook weer veelbelovende concert!
Klaas Herman de Haan, Liefhebber.